काठमाडौं  - पुस्तौ देखिका परम्परागत मौलिक ज्ञान र प्रविधिलाई पनि औपचारिक डिग्रीको मान्यता दिईने भएको छ । परम्परागत मौलिक ज्ञान र प्रविधिको जगेर्ना र विकास गर्न त्यस्ता ज्ञान र सीपको स्तर निर्धारण गरी औपचारिक शिक्षासँग समकक्षता हुनेगरी डिग्री प्रदान गर्ने तयारी गरिएको हो । 

समाजमा रहेका पुस्तौदेखि प्रचलीत सीप र ज्ञानको जगेर्ना र विकास गर्न भन्दै हालै सरकारले जारी गरेको राष्ट्रिय विज्ञान तथा नवप्रवर्तन नीति २०७६ मा उक्त अवधारणा समेटिएको हो । उक्त नीतिको रणनीतिमा परम्परागत मौलिक ज्ञान, प्रविधि तथा सीपका बारेमा प्राथमिक तह देखिनै अध्ययन अध्यापन गराईने उल्लेख छ । नीतिको कार्यनीतिमा उल्लेखित विभिन्न विषयहरु मध्ये 'पुस्तौदेखि परम्परागत मौलिक ज्ञान र प्रविधिको जगेर्ना र विकास गर्दै त्यस्ता सीपहरुको स्तर निर्धारण गरी औपचारिक शिक्षासँग समकक्षता हुनेगरी डिग्री प्रदान गरिने' विषय समेटिएको छ । 

परम्परागत तथा आधुनिक ज्ञान तथा प्रविधिको स्तरोन्नती एवं आधुनिकीकरण, वैज्ञानिक संस्कारको विकास र अनुसन्धान मुखि शिक्षा प्रणालीलाई प्रोत्साहन गर्दै दक्ष एवं विज्ञ वैज्ञानिक र प्राविधिक जनशक्तिको विकास गर्ने उद्देश्य सहित नीति जारी गरिएको सरकारको दावी छ । विज्ञान, प्रविधि र नवप्रवर्तनको विकास एवं उपयोगबाट राष्ट्रिय उत्पादन तथा उत्पादकत्व वृद्धि हुने भन्दै उक्त नीतिमा अनुसन्धान तथा विकासमा योग्य जनशिक्त परिचालन, विश्वका अत्याधुनिक प्रविधिको प्रयोग र लगानी सुनिश्चितता र पूर्वाधार निर्माण गरी ज्ञानमा आधारित उद्यमशीलताको विकास गर्ने उद्देश्य रहेको उल्लेख छ । 

प्राकृतिक श्रोतको दिगो उपयोग, वातावरणीय संतुलन विपद् जोखिम न्यूनीकरण औद्योगिककरणमा योगदान एवं राष्ट्रिय सुरक्षाका लागि विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रपर्तनको अधिकतम उपयोग गर्न आवश्यक रहेकोले नीति जारी गरिएको सरकारको दावी छ ।   

उक्त उद्देश्य प्राप्तिका लागि अनुसन्धान र विकासमा प्रतिवद्ध प्रतिस्पर्धि जनशक्ति विकास गर्न विद्यालय तथा विश्वविद्यालय, तालीम प्रदायक संस्था र अनुसन्धानमूलक निकायहरुको संस्थागत क्षमताको अभिवृद्धि गरिने उल्लेख छ । 

क्षमता अभिवृद्धि तथा उद्यमशीलता प्रवर्धन गर्न वैज्ञानिक ज्ञानको उन्नयनm अनुसन्धान र प्रविधि विकासमा संलग्न वैज्ञानिक तथा प्राविधिकहरुलाई उच्च शिक्षा अध्ययनको लागि छात्रवृत्ति पोस्ट मास्टर तथा पोस्ट डक्टरल फेलोसीप लगायत अवसर प्रदान गरिने नीतिमा उल्लेख छ । 

राष्ट्रिय तथा अन्र्तराष्ट्रिय प्रतिष्ठान एवं विश्वविद्यालयहरुसँग सम्पर्क विस्तार गरी वैज्ञानिकहरुको क्षमता पहँच अभिवृद्धि गर्ने भन्दै नीतिले अँगिकार गरेको अवधारणा कार्यान्वयनका लागि संस्थागत सुधार तथा समन्वयनको लागि तीनै तहमा विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रवर्तन सम्बन्धि कार्यलाई प्रभावकारी समन्वय गरी विकास र विस्तार गर्न आवश्यक संस्थागत व्यवस्था गरिने उल्लेख छ । 

नीति कार्यान्वयनका लागि आवश्यकता अनुसार नीति ऐन नीयम निर्देशिका बनाउनु पर्ने हुन्छ । यसका लागि शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रीको अध्यक्षतामा विभिन्न विश्वविद्यालयका उपकुलपतिहरुm संघीय सरकारका मन्त्रालयका सचिवहरु, निजी क्षेत्रका प्रतिनिधि विभिन्न परिषद् र प्रतिष्ठानको प्रतिनिधित्व  हुने गरी राष्ट्रिय विज्ञान प्रविधि विकास तथा समन्वय परिषद् गठन गर्ने नीतिमा उल्लेख छ ।

उक्त नीति पढ्नुहोस्