Edukhabar
शनिबार, ०८ मंसिर २०८१
खबर/फिचर

युएसएड, आरटिआई र शिक्षा मन्त्रालयको जुहारीमा हेपिएका कक्षा

बुधबार, २४ माघ २०७४

काठमाडौं - सामुदायिक विद्यालयमा सबै भन्दा कमजोर र हेपिएका कक्षा भनेको क्रमशः बालकक्षा, कक्षा एक, दुई र तीन हुन् । सबै भन्दा कम योग्यता भएका, शिक्षण सीप कमजोर भएका, उमेरले धेरै पाका भइसकेका, माथिल्ला कक्षामा पढाउन नसक्नेहरूका लागि पनि क्रमश: यी कक्षाहरू प्राथमिकतामा पर्छन् र विषयगत रूपमा नेपाली पनि त्यही वर्ग भित्र पर्छ । भर्खर विद्यालय आएका साना नानी बाबुहरूलाई विद्यालय प्रतिको आर्कषण जगाउने बेलामा अध्याँरा, साना, कमजोर कक्षा, प्लाई, काठ वा जस्तापाता आदिले बारेर अलग गरिएका कक्षाकोठामा स्वागत गरिन्छ ।

करिब ८० प्रतिशत सामुदायिक विद्यालयको हेपिएका कक्षा हुन प्रारम्भिक तहका कक्षा एक देखि तीन । पछिल्ला दिनहरूमा विभिन्न गैर सरकारी संस्थाहरुको सहयोग, बालमैत्री बसाइको अभियान र निजीको सिको गर्दै करिब २० प्रतिशत विद्यालयहरू जर्वजस्त साना विद्यार्थीको कक्षा कोठामा बसाइ व्यवस्थापनमा मात्र ध्यान दिएको पाइन्छ । त्यसैले त शिक्षक अगाडिको भागमा जुत्ता लगाएर र विद्यार्थी भुइँमा जुता खोलेर बसेको प्रशस्त देख्न पाइन्छ ।

व्यवस्थापन पक्षदेखि नै गरिने वेवास्ताले साना कक्षाको सिकाइमा समेत समस्या छ । कक्षा १ मा जान्नु पर्ने कुराहरू कक्षा तीनमा पुग्दा सिक्न सकेका हुँदैनन् । सिकाउनु पर्ने आधारभूत कुरामा भन्दा पाठ सकाउने अभियानमा विद्यालयका वर्षहरू वित्छन् । हाम्रो मुलुकमा शिक्षकहरू कहिले पनि विद्यार्थीको सिकाइसँग जवाफदेही हुन सकेनन् । विद्यार्थीले सिकेका छैनन् भन्ने कुरा शिक्षकलाई त थाहा छ, तर शिक्षकहरू त्यो भन्न नचाहने भए । सरकारको त थाहा पाएर पनि थाहा नपाए जस्तै गर्ने विशेषता नै भयो ।

गैरसरकारी संस्थाहरूले अनुदान ल्याउने र काम देखाउने विभिन्न बाटा खोजिरहेका हुन्छन् । यस्तै खोजीमा उनीहरु यही साना कक्षाको कमजोर सिकाइमा केन्द्रित भए । उनीहरूले साना अनुसन्धानहरू गरे र तथ्याङकहरु सार्वजनिक गरे ।

केही गैससहरुले अध्ययन गरेर कमजोर सिकाइका तथ्याङ्कहरु सार्वजनिक गरेपछि अमेरिकी सहयोग नियोग युएसएडले नेपालमा प्रारम्भिक कक्षाहरूको पठन सीप सुधारका लागि कार्यक्रम गर्नु पर्ने सुझाव दिन थाल्यो । शिक्षामा मात्र होइन हरेक क्षेत्रमा हाम्रो कमजोरी अर्कैले भनिदिनु पर्ने र यसो गर उसो गर सल्लाह दिने अनि त्यही सल्लाहमा काम गराउन रमाउने हाम्रो नियती नै भएको छ ।

साना कक्षाको पढाइ कमजोर थियो । शिक्षकलाई राम्रैसँग थाहा थियो र शिक्षा मन्त्रालयलाई पनि थाहा थियो । युएसएडले आफुले गरेको कामबाट यति प्रतिशतले नतिजा सुधार गरे भन्नका लागि थप अध्ययन ग¥यो । काभ्रे, काठमाण्डौ र चितवन जस्ता शैक्षिक स्तर राम्रा भएका जिल्लाहरूमा गरिएको अध्ययनले देखाएको नतिजा यस्तो थियो

स्रोत : राष्ट्रिय प्रारम्भिक कक्षा पढाइ कार्यक्रम दस्तावेज, पेज ५ ।

साना कक्षाका विद्यार्थीको पढाइ सीपको उपलब्धिमा देखिएको यस प्रकारको निराशाजनक नतिजाले जसलाई पिरोल्नु पर्ने थियो त्यो वर्गलाई कमै मात्र पिरोल्न सक्यो । यसका कमजोरी खोज्ने र दोष कसलाई दिन सकिन्छ भन्नेमा केन्द्रीत भयो । युसएआडीको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा सरकारले सन् २०१४ र १५ देखि २०१९ र २० सम्ममा पचहत्तरै जिल्लामा कार्यक्रम कार्यान्व्यन गर्ने गरी राष्ट्रिय प्रारम्भिक कक्षा पढाइ कार्यक्रमको कार्यान्वयन शुरु ग¥यो । कार्यक्रमको दस्तावेजमा उल्लेख भए अनुसार पहिलो चरणमा १६ जिल्ला, दोस्रो चरणमा २४ जिल्ला र तेस्रो चरणमा ३५ जिल्लामा लागू हुनुपर्ने थियो तर अहिलेसम्म कार्यक्रम १६ जिल्लामा मात्र रुमलिएको छ । युएसएडले प्राविधिक कामको जिम्मा दिएको आरटिआई इन्टरनेशनल नामक अमेरीकी संस्थाले सरकारको कारण कार्यक्रम कार्यान्वयनमा कठिनाइ देखाउँछ भने सरकारका तर्फबाट शिक्षा मन्त्रालयले आरटिआईलाई देखाएर पन्छिने काम भइरहेको छ ।

यी तिन पक्षको जुहारीमा साना कक्षा अझै हेपिएका छन् । कार्यक्रम विस्तार हुन सकेको छैन । कार्यक्रमले आशातित नतिजा ल्याउने कुरामा पनि शंका नै छ । अनौपचारिक कुराकानीमा शिक्षा प्रशासनका माथिल्लो ओहोदाका व्यक्तिहरू परियोजना करिब करिब असफल भैसक्यो भन्छन् । परियोजनाका क्रियाकलाप कक्षा कोठामा पुग्न सकेका छैनन् । परियोजनालाई शिक्षा कार्यालय र विद्यालयहरूले अपनत्व लिएका छैनन् । परियोजना लागू भएका जिल्लामा नेपाली विषयलाई दुई घण्टी पढाउने प्रचलन शुरु भएको छ ।

शिक्षकहरूका तालिम चलिरहेका छन् । सामग्री बनाउने र छपाउने काम चलिरहेकै छ । अझ  भन्नु पर्दा कक्षाको सिकाइमा सुधार हुने सम्भावना न्यूनै छ तर बजेट भने खर्च भएर सकिने छ, हजारौँ शिक्षकले तालिम लिने छन् र छापाखानाहरूले पनि काम पाइरहेका छन्  । कक्षामा विद्यार्थीले पढ्न नजानेकै भए पनि बालपुस्तकहरू थुपारिएका छन् ।

परियोजना शुरु भए पछि देखिने गरी भएका काम भनेका विद्यार्थीको सिकाइ परीक्षण गर्ने, विभिन्न सामग्री विकास गर्ने, तस्वीरमा देखाए जस्तै गरी विद्यालयका भित्तामा सामग्री झुण्डाउने, शिक्षकको तालिम सञ्चालन, बैठक, गोष्ठी र सेमिनार हुन् ।

यसै कार्यक्रम मार्फत गत वर्ष सञ्चालन भएको कक्षा कोठामा आधारित पठन सीप परीक्षण (Classroom Based Early Grade Reading Assessment-CBEGRA) को नतिजा केही महिना अगाडि मात्र सार्वजनिक गरियो । एघार जिल्लाका २६०० विद्यालयमा गरिएको परीक्षण विद्यालयका शिक्षकहरू आफैले सञ्चालन गरेका थिए । उक्त परीक्षणको प्रतिवेदनका नतिजाका केही अंशहरू निम्न छन् ।

कक्षा २     नतिजा (प्रतिशतमा)     कक्षा ३     नतिजा (प्रतिशतमा)  
अक्षर र मात्रा चिन्ने     ७७     परिचित शब्द चिन्ने    ८१
 परिचित शब्द चिन्ने    ७९    सुनेको वाक्य पहिचान गर्ने     ७४
सुनेको सरल वाक्य पहिचान      ६८     पठनबोध     ८१
विकल्पबाट शब्दको अर्थ मिलाउने     ७१   विकल्पबाट शब्दको अर्थ मिलाउने       ६८
पठन बोध     ६५   चित्रबाट सुचना लिने    ४९
शब्दको अर्थ जोडा मिलाउने     ६२  सामान्य जोडिएका शब्द छुट्टाउने     ५९
सामान्य जोडिएका शब्द छुट्टाउने     ५१     श्रुति लेखन ४६
श्रुति लेखन      ४०  पोस्टरबाट सूचना लिने   ६५
क्यालेण्डर हेर्ने     ७६   श्रुति बोध      ४९
           क्यालेण्डर हेर्ने  ७७

 स्रोत : www.ero.gov.np

कक्षा २ र ३ को पाठ्यक्रममा आधारित भएर परीक्षण साधनहरू तयार गरिएको र विद्यालयका शिक्षकहरू आफैले समूहमा परीक्षण सञ्चालन गरेका थिए । सघन रुपमा दुईवर्ष देखि परियोजना लागू भएका ६ जिल्ला र बाँकी ५ जिल्लामा यो परीक्षण सञ्चालन गरिएको थियो । विद्यालयहरूलाई आफ्नो विद्यालयका विद्यार्थीको पठनस्तर आफैले परीक्षण गर्न लगाउने र त्यसबाट उनीहरूलाई सिकाइ सुधारमा लाग्नका लागि प्रेरीत गर्ने अभिप्रायले परीक्षण सञ्चालन गरिएको भए तापनि विद्यालयहरूले अपनत्व लिन सकेको अवस्था छैन ।

शैक्षिक गुणस्तर परीक्षण केन्द्र मार्फत सञ्चालन भएको यो परीक्षणको उद्देश्य नीति निर्माणमा भन्दा पनि हरेक विद्यालयलाई आफ्नो अवस्था पहिचान गर्न सहयोग गर्ने रहेको थियो । परीक्षण सञ्चालन गर्दा र नतिजा सार्वजनिकीकरणमा अभिभावकको उपस्थितिलाई अनिवार्य भनिएको भए पनि विद्यालयहरूले अभिभावक उपस्थित गराउने कुरालाई सहज रुपमा लिन नसकेको अवस्था एकातिर छ भने अर्कातिर अभिभावकहरूले पनि दिनभरी विद्यालयमा समय दिन कठिनाई भएको पनि पाइएको छ । यस प्रकारको परीक्षण विद्यालयहरू आफैले सञ्चालन गरी सुधारका लागि प्रयास गर्नु जरुरी छ । हाम्रा कमजोरी हामी आफै खोजी गरेर सुधारका प्रयास गर्ने कार्यको थालनी गर्नु आवश्यक छ ।

प्रतिक्रिया